Beste Mensen

Voor Beste Mensen onderzocht theatermaker en schrijver Anoek Nuyens klimaatspeeches van de afgelopen vijftig jaar. Daarmee toont ze niet alleen historische speeches, maar laat ook de geschiedenis van de klimaatbeweging zien. Die werd ooit gekenmerkt door optimisme, toen zowel linkse als rechtse politici als Margaret Thatcher en Richard Nixon opriepen om dit ‘nieuwe grote probleem’ aan te pakken. Nu, vijftig jaar later, heeft dat optimisme plaatsgemaakt voor wanhoop en gaan overal ter wereld jongeren en klimaatactivisten de straat op. De vraag die nu op tafel ligt: wat komt er na die wanhoop? Kan het keerpunt in de som der speeches liggen?

Bekijk hier de trailer

Binnen de klimaatbeweging wordt vaak gezegd, ook door mijzelf trouwens, dat we al vijftig jaar in dezelfde rondjes draaien en dat er in al die tijd nog niets is veranderd. Best wel een cynische, droevig stemmende uitspraak. Op een gegeven moment dacht ik: klopt dat eigenlijk wel? Door al die klimaatspeeches chronologisch achter elkaar te zetten, zag ik dat er inderdaad veel hetzelfde wordt gezegd, maar ik zag ook iets anders: het zijn geen rondjes, maar het is een spiraal: we draaien, maar wél ergens naartoe. De eerste klimaatspeeches, ontdekte ze, waren alarmerende maar optimistische wake-upcalls. ‘De tendens was: we hebben een nieuw, groot probleem, maar we kunnen dit oplossen’.

Machthebbers als koningin Beatrix en de Engelse premier Margaret Thatcher benadrukten dat we als mens onderdeel van de natuur zijn, en dat we de verantwoordelijkheid hebben om de aarde goed achter te laten voor volgende generaties. Je hebt het gevoel dat die teksten nu geschreven hadden kunnen zijn. Dat maakt het relevant, maar ook pijnlijk. Eind jaren tachtig vindt er een keerpunt plaats in de toon en inhoud van de redevoeringen. Het probleem is vastgesteld en vervolgens moeten er oplossingen komen. Nu worden klimaatspeeches vooral gekenmerkt door een diep gevoel van wanhoop. Ze vergelijken de verschillende tendensen in de klimaatspeeches met fasen van rouw: ontkenning, verdriet, woede en acceptatie. 

Berg speeches

Om tot de voorstelling te komen, moest ik me door een berg speeches heen werken. Allereerst moest ik mijn onderzoeksgebied afzetten. Doordat ik niet alle talen spreek, heb ik me vooral op speeches in Westerse talen georiënteerd, hoewel op de klimaattoppen er in vrijwel alle talen wordt gesproken. Maar ik heb bijvoorbeeld niet gezocht naar klimaatspeeches in China, hoewel die wel degelijk bestaan.  

Dat deed ik eerst in mijn eentje, toen kwam stagiair Sam Schwarz me tijdelijk vergezellen en uiteindelijk voegde dramaturg Goya van den Berg zich bij mij. We hebben ontzettend veel gelezen, gezocht en ik heb ook mensen geïnterviewd en gesproken, zoals bijvoorbeeld Jaap Tielbeke die het interessante boek schreef We waren gewaarschuwd. Op internet, in archieven, via registraties van klimaattoppen, documentaires over klimaat. Als ik iemand sprak uit de klimaatbeweging vroeg ik altijd: wat is de meest indrukwekkende speech die je ooit gehoord hebt. Wat ook vaak gebeurde: in de ene speech werd verwezen naar een andere spreker of speech. Zo ontvouwde zich een netwerk aan sprekers en speeches. Op een gegeven moment merkte ik in gesprekken dat het niet meer vaak voorkwam dat er werd gerefereerd naar een speech die ik niet kende. Toen zette ik de stap naar het vormen van het verhaal. Het stond voor mij vast dat de chronologie belangrijk was, dus dat legde behoorlijk wat beperkingen op. 

Dat was ook de uitdaging. Hoe wordt het niet saai of voorspelbaar? Samen Erik Whien en het artistieke team hebben we lang gezocht naar de juiste balans. Dat kwam heel nauw. Het was haast een soort minimal techno. De teksten zijn geen theaterteksten, maar vrij droog. Het drama zit bovendien niet in het personage dat Hannah Hoekstra speelt, maar in het verstrijken van de tijd en de speeches die ze uitspreekt. Dat is voor ons als Bureau Vergezicht een belangrijk speerpunt. Laten zien dat het drama niet in het individu ligt, maar in het systeem. Dat voelde het hele team goed aan.

Foto: Sebastian Steveniers

Anoek Nuyens (1984) is schrijver, theatermaker en artistiek leider van Bureau Vergezicht. Samen met Rebekka de Wit en Erik Whien maakten ze De zaak Shell, waar ze de regieprijs voor ontvingen en onlangs ging hun nieuwe voorstelling Beste Mensen in première. Haar eerdere theaterwerk, zoals de solovoorstellingen Hulp en Pronk, vielen op door de vaak grote en geopolitieke onderwerpen, maar altijd doorleefd en verteld via persoonlijke ervaringen en observaties.

Bij Bureau Vergezicht gaat ze de komende jaren onderzoekende en meeslepende verhalen maken over macht, klimaat en gedeelde verantwoordelijkheid. Op dit moment schrijft Anoek samen met Rebekka de Wit aan een dramaserie over Tata Steel voor de NPO.

Beste Mensen is een theatervoorstelling die niet bang is om het publiek zonder glimlach naar buiten te sturen. De toehoorder hoort al snel in de productie dat een voorstelling over klimaat ook een boodschap van hoop dient te bevatten. Echter wordt gedurende de het werk pijnlijk duidelijk dat die hoop vaak wel in woorden wordt uitgedrukt, maar niet waargemaakt. 

Het is onverwachts krachtig wat een bloemlezing van klimaatspeeches teweeg kan brengen. De monoloog wordt versterkt in de opbouw en door gebruikmaking van beelden in het decor. Wie wil spreken, hoeft niet altijd zelf te schrijven; dit werk zegt alles door de juiste passages uit bestaande speeches te abstraheren en in een alarmerende versnelling te berde te brengen voor een live publiek. Dat geeft urgentie, maar ook een zekere mate van hopeloosheid rondom dit thema.

De journalistieke kracht van Beste Mensen bestaat in de samenvatting van klimaatboodschappen, die op een onderzoekende, ritmische wijze worden samengevoegd. Alsof het klimaat hoogstpersoonlijk de draak steekt met goede bedoelingen die geen opvolging krijgen. Bureau Vergezicht maakt kraakhelder dat het publiek zich aangesproken dient te voelen.

– Redactie Beleven (Danusia Schenke (Voorzitter), Annouk Stans, Thijs van den Houdt, Tessa Evers)